Οι πολλές προκλήσεις της έκθεσης Ντράγκι

Η έκθεση Ντράγκι για το μέλλον της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης σηματοδοτεί σημαντικές τομές και μεταρρυθμίσεις τις οποίες οφείλουν να υλοποιήσουν επειγόντως η ΕΕ και τα Κράτη μέλη, έτσι ώστε να μπορέσουν να καλύψουν την απόσταση που μας χωρίζει σήμερα με τις ΗΠΑ και την Κίνα. Η απόσταση αφορά ιδίως την καινοτομία και τις εφαρμογές ψηφιακής τεχνολογίας, και επηρεάζει αρνητικά την παραγωγικότητα και το ΑΕΠ της ΕΕ. Συγκεκριμένα, το ΑΕΠ της ΕΕ υστερεί σήμερα εκείνου των ΗΠΑ κατά 30%, ενώ είκοσι χρόνια πριν το ΑΕΠ και η παραγωγικότητα της ΕΕ και των ΗΠΑ βρίσκονταν σε παραπλήσια επίπεδα.

Η γήρανση και μείωση του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού της ΕΕ , η στάσιμη σχεδόν παραγωγικότητα της εργασίας στην ΕΕ στην τελευταία πενταετία, η στασιμότητα στρατηγικών τομέων της οικονομίας της ΕΕ, ιδίως στις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, τις μπαταρίες, τη βιοτεχνολογία και τα νέα φάρμακα κλπ., σε αντίθεση τους βασικούς διεθνείς ανταγωνιστές της, τις ΗΠΑ και την Κίνα, δικαιολογούν κάθε εγρήγορση και επείγουσα δράση.

Το αόρατο χέρι και οι δυνάμεις της αγοράς, ακόμη κι αν αυτή είναι η ενιαία αγορά της ΕΕ, δεν μπορεί από μόνο του και χωρίς τις κατάλληλες δημόσιες πολιτικές, χρηματοδοτήσεις και μεταρρυθμίσεις, να ανατρέψει τη φθίνουσα πορεία της ΕΕ σε σχέση με τους βασικούς ανταγωνιστές της. Αλώστε, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι οι βασικοί ανταγωνιστές της ΕΕ χρησιμοποιούν συστηματικά επιδοτήσεις του δημοσίου προς τις επιχειρήσεις τομέων αιχμής στην περίπτωση της Κίνας, και μεγάλα πακέτα αναθέρμανσης και εκσυγχρονισμού της οικονομίας πολλών εκατοντάδων δις στην περίπτωση των ΗΠΑ, πχ το πρόγραμμα Inflation Reduction Act σήμερα, και άλλα παρόμοια που προηγήθηκαν κατά τα τελευταία 15 χρόνια! .

Την ίδια στιγμή τα μεγέθη είναι τέτοια ώστε γίνεται σαφές πως κανένα Κράτος μέλος της ΕΕ δεν μπορεί πλέον να πετύχει μόνο του την απαιτούμενη ανάταξη της οικονομίας, της έρευνας και της καινοτομίας, της αμυντικής βιομηχανίας και τεχνολογίας, κλπ, σε εθνικό επίπεδο, ώστε να μπορέσει να ανταγωνισθεί επιτυχώς τις ΗΠΑ και την Κίνα!

Η έκθεση Ντράγκι είναι προϊόν συλλογικής εργασίας διακεκριμένων ειδικών και οργανισμών- ινστιτούτων σε κάθε τομέα που καλύπτει . Σε 400 σελίδες και εκατοντάδες παραπομπές, η Έκθεση στο Α μέρος της προτείνει μια γενική στρατηγική για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, και στο Β μέρος της εξειδικεύει όσα πρέπει να γίνουν αφενός σε δέκα κρίσιμους βιομηχανικούς τομείς-κλάδους, και αφετέρου σε πέντε σημαντικές οριζόντιες πολιτικές για όλη την ΕΕ.

Η γενική στρατηγική για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ που προτείνει η έκθεση Ντράγκι στηρίζεται κυρίως στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και της ενιαίας κεφαλαιαγοράς, σε μια νέα βιομηχανική και εμπορική πολιτική της ΕΕ, σε μια μεταρρυθμιστική «καταιγίδα» σε επίπεδο διακυβέρνησης και θεσμών στην ΕΕ και τα Κράτη μέλη, σε μια «επενδυτική» καταιγίδα ετήσιου ύψους 5% του ΑΕΠ της ΕΕ, και στην ταυτόχρονη διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής της ΕΕ.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε εδώ, ότι η μεγάλη οικονομική και πολιτική σημασία και τα βήματα που απαιτούνται για την πραγματική πλέον ολοκλήρωση της μίας και ενιαίας αγοράς εργασίας, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων στην ΕΕ, με ενιαίους και απλούς κανόνες που θα ισχύουν για όλα και όλους, αναδεικνύεται από τη γνωστή έκθεση Λέττα, που παρουσιάσθηκε τον Απρίλιο του 2024.

Σε συνέχεια της γενικής στρατηγικής που προτείνει, οι οριζόντιες πολιτικές για τις οποίες η έκθεση Ντράγκι προτείνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις και δράσεις, είναι:

α) η καινοτομία και το απαιτούμενο δικό της αποτελεσματικό ευρωπαϊκό οικοσύστημα έρευνας- νεοφυούς επιχειρηματικότητας – χρηματοδότησης και μεγέθυνσης των επιχειρήσεων, με ένα νέο, απλό και ευνοϊκό ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο,

β) η κάλυψη του κενού δεξιοτήτων που έχει σήμερα το ανθρώπινο δυναμικό της ΕΕ, ιδίως στις ψηφιακές τεχνολογίες που είναι σήμερα ο βασικός συντελεστής αύξησης της παραγωγικότητας,

γ) η πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ που χρειάζεται μεταρρυθμίσεις και τον συντονισμό της με μια νέα εξωτερική εμπορική πολιτική της ΕΕ. Η Έκθεση επισημαίνει κάποιες υπερβολές της σημερινής εφαρμογής της πολιτικής ανταγωνισμού της ΕΕ, που εμποδίζουν τη δημιουργία μεγάλων και ανταγωνιστικών ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα

δ) την τεράστια πρόκληση της συγχρηματοδότησης των απαιτούμενων επενδύσεων, που εκτιμώνται σε 700- 800 δις € ετησίως, από τον δημόσιο τομέα και τον ευρύτερο ιδιωτικό τομέα, περιλαμβάνοντας τον τραπεζικό τομέα, τα συνταξιοδοτικά ταμεία και τις ασφάλειες, τον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό τομέα, τα επενδυτικά ταμεία, τις επιχειρήσεις, κλπ.

ε) τέλος, προτείνει μερικές από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται στο επίπεδο της ΕΕ, για την ταχύτερη λειτουργία, την απλούστευση των ρυθμίσεων και διαδικασιών, και την αποτελεσματική διακυβέρνηση της ίδιας της ΕΕ! H Έκθεση επισημαίνει την ιδιαίτερα αργή νομοθετική λειτουργία της ΕΕ, καθώς και αδυναμίες και δυσλειτουργίες της ΕΕ, π.χ τον ενίοτε υπερβολικό ρυθμιστικό ζήλο της ΕΕ, που εν τέλει παρεμποδίζει τις νεοφυείς καινοτόμες επιχειρήσεις να μεγαλώσουν και να αποκτήσουν ευρωπαϊκό μέγεθος!

Παράλληλα με τις οριζόντιες πολιτικές, οι εξειδικευμένες κλαδικές πολιτικές και συγκεκριμένες θετικές δράσεις της ΕΕ[1] που για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ προτείνονται σε τόσο υψηλό επίπεδο από την έκθεση Ντράγκι, αφορούν:

α) την ενέργεια και τα έξυπνα συστήματα και δίκτυα αποθήκευσης και διανομής της, με στόχο φθηνότερη και καθαρή ενέργεια για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά,

β) τον ασφαλή εφοδιασμό της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες,

γ) τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες και την ψηφιοποίηση της οικονομίας, που περιλαμβάνει τρεις υποκλάδους : 1) Ευρυζωνικά δίκτυα υψηλής ταχύτητας και χωρητικότητας, 2) υπολογιστές και τεχνητή νοημοσύνη και 3) ημιαγωγούς,

δ) τις κλασσικές ενεργοβόρες βιομηχανίες, δηλαδή τσιμέντα, χημικά και λιπάσματα, γυαλί και κεραμικά, μέταλλα, πλαστικά, χαρτί, ξύλο και τρόφιμα,

ε) τις καθαρές τεχνολογίες, πχ υδρογόνο και μπαταρίες, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και προτάσεις για νέα πολιτική στις σχετικές δημόσιες συμβάσεις,

στ) αυτοκινητοβιομηχανία και ηλεκτροκίνηση,

ζ) αμυντική βιομηχανία,

η) διαστημική βιομηχανία,

θ) φαρμακοβιομηχανία και βιοτεχνολογία, και τέλος

ι) τις μεταφορές, περιλαμβάνοντας τη ναυπηγική και αεροναυπηγική βιομηχανία .

Η Έκθεση τονίζει τη σημασία των μεταρρυθμίσεων αλλά και της ταυτόχρονης διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και του κοινωνικού μοντέλου της ΕΕ. Δεν εξετάζει όμως, ούτε διατυπώνει προτάσεις το πώς θα διατηρήσει η Ευρώπη ζωντανό το μοναδικό της κοινωνικό της μοντέλο, ούτε και για το πως θα το χρηματοδοτήσει. Άλλωστε, η Έκθεση Διαμαντοπούλου, που παρουσιάσθηκε το 2023, αφορά τα ζητήματα αυτά και διατυπώνει 21 προτάσεις δράσης. Πάντως, πρέπει να πούμε ότι η μεγαλύτερη παραγωγικότητα της ΕΕ που επιζητά η έκθεση Ντάγκι, είναι προϋπόθεση και για την επαρκή αύξηση του ΑΕΠ της ΕΕ στις επόμενες δεκαετίες, που με τη σειρά της είναι απαραίτητη για να υπάρξουν μέσω της φορολογίας οι αναγκαίοι δημόσιοι πόροι για τη χρηματοδότηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και στο μέλλον, αλλά και για να εξασφαλισθεί η συνέχεια της πολιτικής συνοχής στο επίπεδο της ΕΕ!

Όπως είπαμε, η Έκθεση εκτιμά ότι η ΕΕ χρειάζεται ετήσιες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις στο 5% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 700-800 δις Euro κάθε χρόνο, για να πετύχει τους παραπάνω στόχους. Εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο ετήσιος προϋπολογισμός της ΕΕ ανέρχεται μόνον στο 1% του ΑΕΠ της ΕΕ. Δηλαδή, ο σημερινός προϋπολογισμός της ΕΕ, ακόμη κι εάν επανασχεδιαζόταν στο σύνολό του ώστε να στηρίξει δράσεις της Έκθεσης Ντράγκι, θα κάλυπτε μόνον το 20% των ετήσιων επενδυτικών αναγκών που αναδεικνύει η Έκθεση!

Η έκθεση, παρουσιάζει κάποιες κατευθύνσεις για το πώς θα μπορούσαν να βρεθούν αυτοί οι πόροι των 700-800 δις τον χρόνο, π.χ. με την ένωση και κινητοποίηση των κεφαλαιαγορών της ΕΕ, με την κινητοποίηση του τραπεζικού τομέα της ΕΕ , της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και των δημόσιων αναπτυξιακών Τραπεζών και Ιδρυμάτων των Κρατών μελών, των ασφαλιστικών εταιρειών και των ταμείων συντάξεων κλπ. Η έκθεση τονίζει την ανάγκη συνεργασίας και συγχρηματοδότησης της μεγάλης επενδυτικής προσπάθειας από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Τονίζει, επίσης, τη σημασία της έκδοσης ευρωομολόγου, ιδίως για τη χρηματοδότηση της συνεργαζόμενης αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ!

Συμπερασματικά, επισημαίνουμε ότι οι μεγάλες προκλήσεις της υλοποίησης της καταιγίδας μεταρρυθμίσεων που προτείνει η Έκθεση , και της επαρκούς χρηματοδότησης των απαιτούμενων επενδύσεων της τάξης των 700-800 δις ετησίως σε όλη την ΕΕ, θα είναι συνεχώς μπροστά μας από εδώ και πέρα! Είναι βέβαιο ότι οι διαπιστώσεις και οι προτάσεις της Έκθεσης πρέπει, και θα επηρεάσουν, τις θεσμικές και λειτουργικές μεταρρυθμίσεις, τα δημόσια οικονομικά και τις μελλοντικές οικονομικές πολιτικές της ΕΕ και των Κρατών μελών. Το ζητούμενο για την Ελλάδα είναι όχι απλώς να συμμετέχει, αλλά να πρωταγωνιστήσει στην προσπάθεια για μεταρρυθμιστική, θεσμική και επενδυτική αναγέννηση της ΕΕ.

Για την Ελλάδα, 43 χρόνια μετά την ένταξη της στην ΕΕ και μετά την πτώχευση του 2009 και τη δεκαετή οπισθοδρόμηση της, η σύγκλιση με την ΕΕ εξακολουθεί να είναι μακρινός στόχος. Όμως, η Έκθεση Ντράγκι και οι προτάσεις της είναι και για την Ελλάδα μια μεγάλη πρόκληση και ευκαιρία ώστε να εφαρμόσει γρήγορα τις προτάσεις της προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκες, και έτσι να επιδιώξει όχι απλώς την ταχεία σύγκλιση της προς τους μέσους όρους των κρίσιμων δεικτών της σημερινής ΕΕ, αλλά να επιταχύνει την πορεία της προς το μέλλον, κόβοντας δρόμο ώστε να πετύχει τη γρήγορη είσοδο της χώρας μας στον πράσινο-καθαρό και ψηφιακό, καινοτόμο κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης του 21ου αιώνα!

Όμως, η Ελλάδα θα πρέπει να καλύψει παράλληλα με ταχύτητα και αποφασιστικότητα τις χρόνιες πλέον αδυναμίες της σε τομείς όπως η ενίσχυση της έρευνας και η σύνδεσή της με την επιχειρηματικότητα, η ενίσχυση της ψηφιοποίησης και της καινοτομίας των επιχειρήσεων και του δημόσιου τομέα, η ενίσχυση του ειδικού βάρους της μεταποίησης στην οικονομία και το ΑΕΠ, η καλύτερη λειτουργία του ανταγωνισμού στις αγορές, οι σιδηροδρομικές μεταφορές, η διαχείριση των δασών, των νερών, των απορριμμάτων-αποβλήτων, η διαχείριση των πυρκαγιών, των πλημμυρών, γενικά των ακραίων φυσικών φαινομένων, η ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης, και γενικότερα η ποιότητα των θεσμών , της δημόσιας διοίκησης και των παρεχόμενων δημόσιων αγαθών.

(*) Ο Γιώργος Κολυβάς είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρώην Αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΕΤΕΑΝ (νυν ΕΑΤ- Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα), επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών Dusan Sidjanski του Πανεπιστημίου της Γενεύης,

[1] Έχουμε να κάνουμε εδώ με μια πολύ σημαντική τομή σε σχέση με το παρελθόν. Η ΕΕ ουδέποτε είχε ως σήμερα προτείνει και χρηματοδοτήσει οποιαδήποτε ενεργό και θετική κλαδική βιομηχανική πολιτική, και ιδίως στραμμένη και εστιασμένη στο μέλλον, με εξαίρεση τα σημαντικά διαστημικά προγράμματα Arianne και Galileo! Τα έξι ιδρυτικά Κράτη μέλη εκχώρησαν ουσιαστικές αρμοδιότητες στην ΕΕ όσον αφορά τη βιομηχανική πολιτική, μια μόνον φορά, στους τομείς του άνθρακα και χάλυβα και με βάση τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα – ΕΚΑΧ του 1950, κλάδοι που ήταν τότε καίριας σημασίας για την πολεμική μηχανή της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας, των μεγάλων Κρατών μελών που έτσι δεν θα έρχονταν ποτέ πια σε πόλεμο μεταξύ τους! Η Συνθήκη ΕΚΑΧ αποτέλεσε και το πρώτο πολιτικό και νομικό θεμέλιο της μετέπειτα ΕΟΚ και της σημερινής ΕΕ.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν από το 1950, η ΕΕ κλήθηκε από τα Κράτη μέλη αφενός να εναρμονίσει τα τεχνικά πρότυπα των βιομηχανικών προϊόντων ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει η ενιαία αγορά προϊόντων, και αφετέρου να ασκήσει κατά περιόδους πολιτικές διαχείρισης και μετριασμού των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων που προκαλούσαν βιομηχανικοί κλάδοι σε κρίση, όπως πχ η ναυπηγική βιομηχανία στις δεκαετίες του 70 και του 80, με το συνοδευτικό πρόγραμμα RENAVAL, η κλωστοϋφαντουργία στις δεκαετίες του 80 και 90, με το συνοδευτικό πρόγραμμα RETEX, τα ανθρακωρυχεία και η πλεονάζουσα πλέον παραγωγική ικανότητα της ΕΕ στη χαλυβουργία μετά το 1980, με τα συνοδευτικά προγράμματα RECHAR και RESIDER αντίστοιχα, κοκ.