Κομμάτια και θρύψαλα

Παράξενο. Το πολιτικό και κομματικό σύστημα το «συνταράζουν»- όπως θα ήθελε ένα παλιό δημοσιογραφικό κλισέ- εξελίξεις σημαντικές και πυκνές. Κι όμως, η επιφάνεια των πολιτικών συσχετισμών μένει αρυτίδωτη. Ή τουλάχιστον αυτό δείχνει η τελευταία σοδειά δημοσκοπήσεων. Είναι, τελικά, ασήμαντες οι εξελίξεις ή είμαστε εμείς αδιάφοροι απέναντι στα πολιτικά δράματα;

Η διαγραφή Σαμαρά από την Νέα Δημοκρατία θα ήταν, με όρους άλλων εποχών, ένα συγκλονιστικό γεγονός που αλλάζει τα δεδομένα. Αλλά τα ποσοστά της ΝΔ δεν μετακινήθηκαν ούτε δεκαδικό μετά από αυτό. Παραμένουν τόσο, όσο. Το πολύμηνο οικογενειακό δράμα του ΣΥΡΙΖΑ, που ανέβαινε στις οθόνες μας με όρους καθημερινής σαπουνόπερας, κάτι σαν η «Λάμψη» των ημερών μας, και που τελείωσε με Hollywood ending, με την εκλογή Φάμελλου, θα μπορούσε επίσης να έχει σημαντικό αποτύπωμα. Η αναγγελία της δημιουργίας νέου κόμματος από την πιο πολυσυζητημένη persona στο μικρό star system της πρωινής τηλεόρασης, το ίδιο. Η αλλαγή, για πρώτη φορά σε όλη την κοινοβουλευτική μας ιστορία, του κόμματος που έχει θέση αξιωματικής αντιπολίτευσης στη μέση μιας κοινοβουλευτικής περιόδου, ακόμη περισσότερο. Αλλά τα συγκλονιστικά δεν φαίνεται να συγκλονίζουν πια. Και, σχεδόν έξι μήνες μετά, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του περασμένου Ιουνίου μοιάζει να αποτυπώνεται ξανά και ξανά, με καρμπόν, στις δημοσκοπήσεις. Ό,τι κι αν συμβαίνει από μήνα σε μήνα.

Στη δημοσκοπική εικόνα θα ταίριαζε ο τίτλος του περίφημου θεατρικού έργου του Γιώργου Σκούρτη. Κομμάτια και θρύψαλα. Στο κέντρο της πολιτικής σκηνής ένα κόμμα σε ρόλο «κυρίαρχου κόμματος», αλλά με την εκτίμηση ψήφου στο 28% (Metron), το οποίο μαζί με τον αναδυόμενο δεύτερο πόλο του συστήματος αθροίζουν κάτι λιγότερο από 40%. Και από εκεί και πέρα, έξι κόμματα αριστερά του ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνουν αθροιστικά ένα 30%. Και τέσσερα κόμματα στα δεξιά της ΝΔ συγκεντρώνουν άλλο ένα 20%. Συνολικά 12 κομματικά σχήματα, σε ποσοστά που τους επιτρέπουν να ελπίζουν σε κοινοβουλευτική παρουσία, μοιράζονται το 90% ενός εκλογικού σώματος, που τίποτε δεν δείχνει ότι μεγαλώνει, ότι ανακτά εκείνους που το εγκατέλειψαν σταδιακά, τα τελευταία χρόνια. Ήταν, θυμίζω, πάνω από επτά εκατομμύρια οι πολίτες που μετείχαν στις τελευταίες εκλογές μεγάλης συμμετοχής, το 2009. Ήταν λίγο πάνω από τέσσερα εκατομμύρια στις ευρωεκλογές του περασμένου Ιουνίου.

Αυτή η θρυμματισμένη πολιτική εικόνα αποδίδεται συνήθως σε λόγους που συνδέονται με την συγκυρία, με την εσωτερική ζωή των κομμάτων ή με την έλλειψη σημαντικών ηγετικών φυσιογνωμιών στον πολιτικό στίβο. Πιθανόν. Αλλά υπάρχουν δύο δομικοί παράγοντες, που δεν μπορεί να αγνοηθούν.

Ο ένας είναι πως ο θρυμματισμός της κομματικής εκπροσώπησης αντιστοιχεί σε μια πραγματικότητα κοινωνικής πολύ-διαίρεσης που βαθαίνει, σε όλες τις δυτικές δημοκρατίες, με πρώτη αυτή των ΗΠΑ. Η οποία δεν συντίθεται πάντα σε μια ευκρινή πόλωση με δύο αντιτιθέμενους πόλους. Καθρεφτίζεται, όλο και συχνότερα, σε ένα διαρκή κατακερματισμό σε ένα πολλαπλασιασμό των εκπροσώπων, αντιστρόφως ανάλογο της συμμετοχής και του ενδιαφέροντος των εκπροσωπουμένων. Σε μια ατέρμονα διάσπαση του πολιτικού υποκειμένου.

Ο δεύτερος είναι πως αυτή η διάσπαση της πολιτικής εικόνας σε μικρές ψηφίδες, αντιστοιχεί σε μια ακόμη πιο θρυμματισμένη εικόνα του κόσμου που σχηματίζουν τα κυρίαρχα Μέσα της εποχής, τα social media. Τα παλιά Μέσα είχαν, έχουν ακόμη, την φυσική τάση να συνθέτουν την αφήγηση του κόσμου, την καθημερινή καταγραφή του, σε μια ενιαία εικόνα, που προσπαθεί να βάλει σε μια λογική (που μπορεί, φυσικά, να είναι και εντελώς παραπλανητική) τάξη το χάος των άπειρων «γεγονότων». Τα social media, αντίθετα, έχουν στην φύση τους να αποσυνθέτουν την εικόνα να την κόβουν σε όλο και πιο μικρά, α-συνεχή και α-συναφή κομμάτια. Οι άνθρωποι, ακόμη και εκείνοι που προτιμούν να αποφεύγουν τις ειδήσεις, πέφτουν καθημερινά πάνω σε ειδήσεις όχι από κάποια πηγή που οι ίδιοι διάλεξαν ή εμπιστεύθηκαν, μα επειδή οι ειδήσεις τους «διάλεξαν», στο σύμπαν της δικτύωσης. Και, προπάντων, όπως έγραψε πρόσφατα κάποιος, η ενημέρωση στην οποία έχει πρόσβαση η μεγάλη πλειοψηφία είναι κάπως «σαν να βλέπεις ξαφνικά το τρίτο επεισόδιο της τέταρτης σεζόν του Game of Thrones, χωρίς να έχεις ιδέα ποια είναι όλα αυτά τα πρόσωπα και τι νόημα έχουν όσα λένε και κάνουν».

Η πολυδιάσπαση στην πολιτική σκηνή (αλλά και η αποσύνδεση των πολιτών από αυτήν, η αδιαφορία ή η αποχή) καθρεφτίζει με έναν τρόπο αυτή τη διαρκή αποσύνθεση της εικόνας.

Υπήρξε μια εποχή όπου οι άνθρωποι εμπιστεύονταν την ενημέρωσή τους στα Μέσα και είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη στην ενοποιητική αφήγηση του κόσμου που τα Μέσα προσέφεραν. Την πρώτη φορά που μετρήθηκε στην Αμερική η «εμπιστοσύνη στα Media», ένα 70% δήλωνε εμπιστοσύνη στην ακρίβεια και την αμεροληψία με την οποία τα ΜΜΕ μεταδίδουν τις ειδήσεις. Στην πιο πρόσφατη αντίστοιχη μέτρηση, η εμπιστοσύνη στα Μέσα είχε κατρακυλήσει στο 31% (με ένα 36% να δηλώνει μηδενική εμπιστοσύνη). Στην Ελλάδα, ως γνωστόν, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Στην έρευνα της Metron, η εμπιστοσύνη στα Μέσα μετριέται στο 19%. Ευθέως ανάλογη της εμπιστοσύνης στην πολιτική ή στο κοινοβούλιο (15%).

Το εύκολο είναι να τα ρίξουμε όλα στο φταίξιμο των social media. Το δύσκολο είναι να σκεφτούμε κάποιες λύσεις, ώστε η δημοσιογραφία να μην κλειστεί σε ένα χρυσό κλουβί με μοναδικό αποδέκτη του προϊόντος της, τις εσωτερικές συζητήσεις μιας μικρής ελίτ, που οι υπόλοιποι θα νιώθουν ότι δεν τους αφορά. Αλλιώς, η εικόνα της πολιτικής, της δημοκρατίας στ’ αλήθεια, θα συνεχίσει να καθρεφτίζει αυτόν τον θρυμματισμό της εικόνας του κόσμου, την απώλεια του νοήματος.