Μετανάστευση: Η διγλωσσία και το κόστος της

Κοντεύει να γίνει ένα από εκείνα τα θέματα που δεν είναι ευγενικό ή πρέπον να αναφέρει κανείς σε πολιτισμένες συζητήσεις. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη. Ενώ παλιότερα η μετανάστευση συζητιόταν σαν ευκαιρία, πλέον μπορεί να συζητηθεί μόνο σαν απειλή. Απειλή που απαιτεί «τολμηρές λύσεις» όπως εξωτερίκευση της διαχείρισης (με καταυλισμούς προσφύγων εκτός συνόρων όπως εφάρμοσε η Ιταλία στην Αλβανία και δεν εφάρμοσε η Αγγλία στη Ρουάντα). Ή, την εισαγωγή «εσωτερικών ελέγχων νομιμότητας», όπως στη Γερμανία που προκάλεσαν ένταση στις σχέσεις με τους εταίρους (κυρίως την Αυστρία, την Πολωνία και την Ελλάδα).

Γιατί θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σαν ευκαιρία; Επειδή η οικονομία δεν μπορεί να προχωρήσει στις προγραμματισμένες επενδύσεις -«λείπουν χέρια». Επειδή μεγάλες αλλά και μικρότερες οικογενειακές επιχειρήσεις αναζητούν εργατικό δυναμικό απεγνωσμένα. Και επειδή οι αναγκαίες προσαρμογές στο μεταίχμιο της ενεργειακής μετάβασης, της κλιματικής αλλαγής και της δημογραφικής γήρανσης προσκρούουν στην έλλειψη ανθρώπων. Αυτά τα συζητάμε, ένα-ένα και όλα μαζί. Αυτό που δεν επιτρέπεται είναι να συμπληρώσουμε τον προβληματισμό με τη διαπίστωση ότι όταν από κάπου λείπουν άνθρωποι, από κάπου αλλού δεν προλαβαίνουν να φύγουν κάποιοι άλλοι. Οι τελευταίοι δεν φείδονται προσπαθειών να προκόψουν και να ενταχθούν στις δικές μας κοινωνίες. Προφανώς για τους ίδιους λόγους που μας κάνουν περήφανους/ες κι εμάς που είμαστε Ευρωπαίοι/ες.

Η κόσμια ανοιχτή συζήτηση περί μετανάστευσης εξαντλείται στην ασφάλεια των συνόρων και στην ποινικοποίηση όσων επιμένουν να μεταναστεύουν και όσων τους διευκολύνουν εκδηλώνοντας κάποια μορφή αλληλεγγύης. Δεν συμβαίνει μόνο εδώ. Η Ευρώπη μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε μια περιοχή εχθρική προς τους ξένους, μια περιοχή που παραδέρνει μέσα στη δική της υποκριτική παράκρουση. Επισήμως διακηρύττει υψηλοφώνως την ανάσχεση των επίδοξων μεταναστών και μεταναστριών. Ταυτόχρονα, ανεπισήμως και χωρίς πανηγυρισμούς οι κυβερνήσεις ολόκληρου του πολιτικού φάσματος ανοίγουν σιωπηρώς πόρτες εισόδου για εργαζόμενα άτομα εκτός ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες ελλείψεις στις αγορές εργασίας. Ελλείψεις που αφορούν το 85% των επαγγελμάτων, όπου σημειώνονται ελλείψεις σε τουλάχιστον μια χώρα (και συχνά σε περισσότερες).

Η Γερμανία, για παράδειγμα, αυξάνει κατά 10% των αριθμό των δικαιούχων άδειας εργασίας, προγραμματίζοντας επιπλέον 200.000 μέχρι το τέλος του 2024. Η Ιταλική ακροδεξιά έχει ξεπεράσει κάθε ιστορικό ρεκόρ, έχοντας ανοίξει 452.000 άδειες εργασίας από το 2023 μέχρι το 2025. Μόνο για το 2023, η αφιλόξενη Πολωνία έβγαλε 275.000 άδειες εργασίας για άτομα από τη Λατινική Αμερική και την Ασία. Η Ισπανία προγραμματίζει τη νομιμοποίηση άνω των 900.000 μεταναστών/τριών χωρίς χαρτιά που ήδη διαμένουν στη χώρα, ενώ παράλληλα επιχειρεί λύσεις «κυκλικής μετανάστευσης» με την Γκάμπια, τη Μαυριτανία και τη Σενεγάλη: συζητάει χορήγηση αδειών εργασίας μέχρι για 4 χρόνια και μέγιστη παραμονή στη χώρα 9 μήνες.

Εδώ προκύπτουν δύο ερωτήματα:

Το πρώτο είναι γιατί τόσες (και διαφορετικές μεταξύ τους) κυβερνήσεις άλλα λένε και άλλα επιχειρούν να κάνουν. Γιατί διγλωσσία;

Το δεύτερο είναι, καλά, και τι πειράζει αν στο όνομα της αποτελεσματικής πολιτικής διαχείρισης κάνουμε τα στραβά μάτια αλλά μεριμνούμε ταυτόχρονα ώστε να αντιμετωπίζονται οι ανάγκες στην αγορά εργασίας; Έχει κόστος η διγλωσσία;

Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι «ευκολάκι»: Ο φόβος του λαϊκισμού και (ενίοτε, αλλά όχι πάντα) της ακροδεξιάς. Να μην «ρίξουμε λάδι στη φωτιά» της ξενοφοβίας, να μην δημιουργήσουμε χώρο όπου θα αλωνίζουν οι λαϊκιστές κάθε απόχρωσης, εμείς είμαστε δημοκράτες και τεχνοκράτες και γνωρίζουμε ότι προέχει να γίνει η δουλειά.

Γίνεται, όμως, έτσι η δουλειά; Και φτάνουμε στο δεύτερο ερώτημα. Πειράζει να προσποιηθούμε ότι πολεμάμε την πολιτική ορθότητα (διαφανείς και ενιαίοι κανόνες που είναι γνωστοί ώστε να χωράει κριτική) αν διασφαλίσουμε ότι θα έχουμε επαρκείς μετανάστες για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας -χωρίς να εξάπτουμε πάθη;

Πειράζει. Τα λόγια δεν είναι δωρεάν. Το πώς αντιλαμβανόμαστε τη μετανάστευση, το πώς μιλάμε για τους μετανάστες και το πώς επιχειρούμε να τους εντάξουμε στο τοπογραφικό της ατομικής και της συλλογικής μας προσπάθειας επηρεάζει το οικονομικό και κοινωνικό τους αποτύπωμα. Δημιουργεί πραγματικό κόστος.

Αυτό που μάθαμε από τη μακρά εμπειρία της διαχείρισης της μετανάστευσης στο σύγχρονο κόσμο είναι απλό: Για να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη της μετανάστευσης (τη δημογραφική ενίσχυση, την ποικιλία που φέρνει καινοτομίες και την προωθητική δύναμη της λαχτάρας για προσωπική προκοπή των μεταναστευτικών πληθυσμών) θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η μετανάστευση είναι μια ευκαιρία για εκείνους και για μας. Αν μιλάμε σαν να θεωρούμε ότι οι μετανάστες είναι ακρίδες, τότε είναι βέβαιο ότι όλα τα προσόντα τους θα χλωμιάσουν μέσα στην υποψία και στην εχθρότητα, και όσα παραμείνουν θα χρησιμοποιηθούν για αντιπαλότητα και όχι για καταστάσεις αμοιβαίου οφέλους (win-win που συχνά λέμε για λόγους οικονομίας της συζήτησης).

Οι μετριοπαθείς λύσεις ψυχρής ανοχής των μεταναστευτικών πληθυσμών σαν «αναγκαίο κακό» δεν θα λύσει το πρόβλημα. Το δοκίμασε η Γερμανία που πρόσφατα έβαλε στον πάγο μεγάλο αριθμό μεταναστών χωρίς «κανονικά χαρτιά» -αντί να τους διώξει, τους επιτρέπει να εργάζονται σε ειδικό καθεστώς ανοχής. Οι πολιτικοί εμπνευστές πίστεψαν πως βρήκαν τη χρυσή τομή (και η πίτα ολόκληρη, και ο σκύλος χορτάτος). Όμως ούτε η πίτα ήταν ολόκληρη ούτε το σκυλί χορτασμένο.

Συγκρίνοντας άτομα ιδίων χαρακτηριστικών (προέλευση, ηλικία, έτη σπουδών, εμπειρία κλπ) που το μόνο που τους διαφοροποιούσε ήταν αν είναι «νομιμοποιημένοι/ες μετανάστες/τριες» ή «μετανάστες/τριες ψυγείου» διαπιστώθηκαν τρία πράγματα:

Πρώτον, ότι σταδιακά, τα άτομα ψυγείου έκαναν συνεχώς μικρότερη προσπάθεια στη δουλειά τους και στην εκμάθηση της γλώσσας.

Δεύτερον, ότι τα άτομα ψυγείου δεν τολμούσαν να εγκαταλείψουν τις ομαδικές κατοικίες και να στήσουν τη ζωή τους. Και, κατά συνέπεια,

Τρίτον, ο βαθμός ικανοποίησης από τη ζωή ήταν πολύ χαμηλότερος στο ψυγείο.

Δηλαδή, τα οφέλη στο ψυγείο και οι αξίες στα σκουπίδια!

Δεν το λες και επιτυχία αυτό.