Ο Τραμπισμός θα μολύνει πολιτικά την Ευρώπη;

Όταν οι οικονομολόγοι μιλούν για μόλυνση, συνήθως αναφέρονται στη μετάδοση κραδασμών σε άλλες χώρες και περιοχές, μέσω οικονομικών ή χρηματοπιστωτικών διαύλων. Οι πολιτικές που έχει προαναγγείλει ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσουν σοκ που θα επηρεάσουν τη συνολική ζήτηση, τις τιμές και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και να δημιουργήσουν αβεβαιότητα στους επενδυτές. Αλλά ο Τραμπ θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει πολιτική μόλυνση που να βλάπτει την ίδια τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η πολιτική μόλυνση θα μπορούσε να προκληθεί μέσω πολλών καναλιών.

Ένα είναι μια ρωσικού τύπου άμεση παρέμβαση στις εκλογές. Μέσω των αλγορίθμων της (δικής του) πλατφόρμας X, ο σύμμαχος του Τραμπ, Ήλον Μασκ, επιδιώκει ανοιχτά να επηρεάσει τις ευρωπαϊκές εκλογές, υποστηρίζοντας το γερμανικό ακροδεξιό κόμμα AfD και ασκώντας επιθετική κριτική στον Βρετανό πρωθυπουργό Κιρ Στάρμερ. Αυτή η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα ποιοτικά διαφορετικό επίπεδο παρέμβασης από την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ, όταν ο Στιβ Μπάνον προσπάθησε να προωθήσει τον Τραμπισμό μέσω συνεδρίων με ακροδεξιά κόμματα και έχει πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες να δημιουργήσει πολιτικές αναταραχές.

Δεύτερο, ο Τραμπ αλλάζει τους κανόνες των διεθνών σχέσεων μιλώντας για την κατάκτηση της Γροιλανδίας από τις ΗΠΑ ή της Διώρυγας του Παναμά ή για την ενσωμάτωση του Καναδά. Ακόμα κι αν αυτές οι δηλώσεις δεν έχουν κανένα απτό αποτέλεσμα, σηματοδοτούν μια θεμελιώδη αλλαγή στον ρόλο των ΗΠΑ, από θεματοφύλακα των διεθνών κανόνων των Ηνωμένων Εθνών, σε αμφισβητία των αποδεκτών συνόρων. Η εδαφική ακεραιότητα και η ειρηνική επίλυση διεθνών διαφορών αποτελούν θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Τρίτο, ο Τραμπ ανανεώνει την προσπάθειά του να αποδυναμώσει τους παγκόσμιους θεσμούς, μέσω κινήσεων όπως η απόσυρση από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και η επιβολή δασμών οι οποίοι υπονομεύουν το εμπόριο που βασίζεται σε κοινά αποδεκτούς κανόνες.

Τέταρτο, ο Τραμπ αλλάζει τα πρότυπα καλής εταιρικής συμπεριφοράς. Ισχυρές αμερικανικές εταιρείες όπως η Meta και η Amazon διορίζουν τους εκλεκτούς του Τραμπ στη διοίκηση ή στα διοικητικά συμβούλια τους. Ο Τραμπισμός υπονομεύει τον νόμο και επιβραδύνει την επιβολή του, με αποτέλεσμα τη μείωση της συμμόρφωσης και την αύξηση της αβεβαιότητας και της διαφθοράς. Πιθανά μέλη της επόμενης διοίκησης κάνουν λόγο για μη εφαρμογή των ρυθμιστικών κανόνων για τις επιχειρήσεις. Ακόμη χειρότερα για τους Ευρωπαίους, ηγέτες των επιχειρήσεων των ΗΠΑ όπως ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ αμφισβητούν την εμβέλεια του κοινοτικού δικαίου εκτός του εδάφους της ΕΕ.

Αυτές οι συμπεριφορές προκαλούν τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες που βασίζονται στις αξίες των ελέγχων και ισορροπιών, του διαχωρισμού της πολιτικής από τα επιχειρηματικά συμφέροντα και του κράτους δικαίου. Αλλά αποτελούν υπαρξιακή απειλή και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το σύστημα διακυβέρνησης της ΕΕ έχει δοκιμαστεί σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία 15 χρόνια από την κυβέρνηση του Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία. Η διάβρωση του κράτους δικαίου και η υπονόμευση των ελέγχων της εκτελεστικής εξουσίας μεταδόθηκαν στην Πολωνία και τώρα στη Σλοβακία. Ο Όρμπαν έχει επίσης εφαρμόσει στην ΕΕ συναλλακτική συμπεριφορά παρόμοια με του Τραμπ, χρησιμοποιώντας το βέτο της χώρας του για να αντιταχθεί σε συμφωνίες, για παράδειγμα για τη στήριξη της Ουκρανίας. Εάν αυτή η συμπεριφορά τώρα πολλαπλασιαστεί από τους Ευρωπαίους «μικρούς Τραμπ», κάποια στιγμή θα παραλύσει τη λήψη αποφάσεων της ΕΕ.

Ο Όρμπαν πρωτοστάτησε επίσης στην κατάχρηση των νόμων και θεσμών της ΕΕ, επωφελούμενος από την ένταξη στην ΕΕ ενώ έκανε παράπλευρες συμφωνίες με τη Ρωσία και την Κίνα με τρόπους που υπονομεύουν την ενότητα της ΕΕ. Ο Τραμπ μπορεί να προσφέρει περαιτέρω τέτοιες διμερείς συμφωνίες για να προσπαθήσει να αποκόψει μεμονωμένες χώρες από την ΕΕ.

Πώς θα μπορούσε να προστατευθεί η ΕΕ;

Πρώτον, οι αμυντικές δαπάνες πρέπει να αυξηθούν, κάτι που ο Τραμπ απαιτεί για να διατηρήσει τη δέσμευση των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Στις εσωτερικές της δραστηριότητες, η ΕΕ θα πρέπει να συγκεντρώνει συχνότερα συνασπισμούς πρόθυμων, ώστε να αποφύγει την παράλυση μέσω βέτο. Μια διακυβερνητική συμφωνία για τις αμυντικές προμήθειες, που θα αποκλείει την Ουγγαρία και θα περιλαμβάνει μη μέλη της ΕΕ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία, θα ήταν μια καλή αρχή. Για να υποστηρίξει την πολυμέρεια που βασίζεται σε κανόνες, η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει τις συμμαχίες με άλλες οικονομίες που εξαρτώνται από το εμπόριο και επιδιώκουν διεθνή δράση για το κλίμα. Πολλές χώρες θα ζημιωθούν από τις πολιτικές «Πρώτα η Αμερική».

Αλλά η πιο θεμελιώδης προστασία για την ευρωπαϊκή οικονομία είναι η τήρηση του κράτους δικαίου.

Ως περιφερειακός οργανισμός, η ΕΕ εξαρτάται από την «ειλικρινή συνεργασία» και σε μεγάλο βαθμό την εθελοντική συμμόρφωση των μελών της με τις συμφωνίες και τους νόμους της. Παρά το γεγονός ότι είναι ρυθμιστική εξουσία, στην πράξη η ΕΕ διαθέτει σχετικά αδύναμους μηχανισμούς επιβολής. Πολλές από τις κύριες προστασίες των αξιών εξαρτώνται από τους «ήπιους νόμους» και την καλή συμπεριφορά των κυβερνήσεων. Εάν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ κάνουν τα στραβά μάτια στη μη συμμόρφωση, θα μπορούσε να αποδειχθεί μοιραίο για την κοινότητα δικαίου στην οποία έχει οικοδομηθεί η ΕΕ.

Στους πολιτικούς ηγέτες της Ευρώπης επαφίεται να προσδιορίσουν τις προσδοκίες. Ιστορικά, υπάρχουν πολλά παραδείγματα οικονομικών επιπτώσεων από αλλαγές στο zeitgeist (το κυρίαρχο πνεύμα της εποχής), όταν οι προσδοκίες οδήγησαν σε εκτεταμένες αλλαγές συμπεριφοράς, από την ύφεση της δεκαετίας του 1930 έως την παγκοσμιοποίηση της δεκαετίας του 1990. Ο ιδιωτικός τομέας ακολούθησε τα νεύματα των πολιτικών αρχηγών και επέφερε διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία. Η απάντηση των Ευρωπαίων ηγετών στις επιθέσεις του Τραμπ κατά της δημοκρατίας, των διεθνών κανόνων και του κράτους δικαίου πρέπει να είναι ισχυρή και σαφής. Ειδικότερα, η ΕΕ δεν πρέπει να υποκύψει στην broligarchy, την «ολιγαρχία των κολλητών» της Μεγάλης Τεχνολογίας. Διακυβεύεται ακόμα και η επιβίωση της ΕΕ.

Πρώτη δημοσίευση: Political contagion in Europe: can the European Union survive Trumpism?, Bruegel.