Γιατί ο Μασκ ερωτεύτηκε τον Τραμπ;

Την περασμένη εβδομάδα, το Νόμπελ Οικονομίας απονεμήθηκε επάξια στον Νταρόν Ατσέμογλου και τους συνεργάτες του, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Ρόμπινσον (ανθρωπολόγος, αυτός ο τελευταίος). Η βασική τους ιδέα είναι ότι οι λανθασμένοι θεσμοί, που αφοσιώνονται στην προστασία των ελίτ, που εκμεταλλεύονται και καταδυναστεύουν τις κοινότητές τους, δημιουργούν υπανάπτυξη. Αντίθετα, οι «συμπεριληπτικές» κοινωνίες -ελεύθερες δηλαδή από σκληρωτικές ελίτ που ελέγχουν και ιδιοποιούνται τον πλούτο- ενθαρρύνουν όλους να δημιουργήσουν μεγαλύτερη και πιο μοιρασμένη ευημερία. Στο επίκεντρο βρίσκονται επομένως οι θεσμοί: μπορούν να εγγυηθούν τα συμφέροντα των «ελίτ εκμετάλλευσης», φτωχαίνοντας ολόκληρα έθνη· ή μπορούν να επιτρέψουν την ανάπτυξη ενός ανοικτού συστήματος («συμπεριληπτικού»), στο οποίο η ανάπτυξη είναι μεγαλύτερη και τα οφέλη της κατανέμονται.

Ως εδώ μιλάμε θεωρητικά. Στην πραγματική ζωή, όμως, ο Έλον Μασκ δείχνει να αποτελεί την ζωντανή διάψευση των ιδεών των νέων Νομπελιστών. Αυτός είναι ο επιχειρηματίας-ιδιοφυΐα που έφερε την επανάσταση στις τεχνολογίες πληρωμών, τη βιομηχανία του αυτοκινήτου, τη αεροδιαστημική βιομηχανία και τη συνδεσιμότητα του Διαδικτύου. Πρακτικά, εφηύρε το ηλεκτρικό αυτοκίνητο ως προϊόν κατανάλωσης. Τα διαστημόπλοιά του, της SpaceX εκτοξεύουν επτά φορές μεγαλύτερο τονάζ από τον υπόλοιπο κόσμο -NASA, Ρωσία, Κίνα και Ευρώπη μαζί- με κλάσμα του κόστους. Οι δορυφόροι του, Starlink είναι οι μόνοι που μπορούν να παρέχουν σύνδεση στο διαδίκτυο από το διάστημα σε σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο, επίσης με ασυναγώνιστες τιμές.

Αλλά ο Μασκ είναι επίσης ο πολιτικός προπαγανδιστής που χρησιμοποιεί τοξικές και μαζικές δόσεις παραπληροφόρησης· είναι ο μεγιστάνας των μέσων που δεν διστάζει να καταχραστεί τον έλεγχό του επί της πλατφόρμας X (πρώην Twitter) για τους δικούς του πολιτικούς σκοπούς· και, κυρίως πρόσφατα, έχει γίνει ο μεγαλύτερος χρηματοδότης και υποστηρικτής του Ντόναλντ Τραμπ (τρεις εβδομάδες πριν από τις προεδρικές εκλογές). Ποιος είναι λοιπόν ο Έλον Μασκ;

Σύμφωνα με το Forbes, φυσικά, ο Μασκ ηγείται της λίστας των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο, με περιουσία 247,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αλλά δεν μπορεί να βουτήξει μέσα σε αυτόν τον πλούτο, όπως ο Σκρουτζ Μακ Ντακ, καθώς μεγάλο μέρος του δεν είναι ρευστό ή μέρος χαρτοφυλακίου χρηματοοικονομικών επενδύσεων. Δεν μπορεί να το ξοδέψει με την παραδοσιακή έννοια. Ούτε απαραίτητα ο Μασκ μπορεί να βασιστεί σε μια υψηλή χρηματική αμοιβή από τις εταιρείες στις οποίες εργάζεται: το 2018, για παράδειγμα, το ετήσιο φορολογητέο εισόδημά του ήταν τέτοιο που δεν πλήρωσε ούτε ένα δολάριο φόρου εισοδήματος, αν και ήδη ανέβαινε στις λίστες των πλουσιότερων με βάση την περιουσία.

Τι είδους σούπερ-πλούσιος είναι ο κ. Tesla;

Η περιουσία του προέρχεται κυρίως από τα μη ρευστοποιημένα μερίδιά του στις εταιρείες που ίδρυσε και διευθύνει ο ίδιος. Ο Μασκ κατέχει:

– Το 12% της Tesla (η οποία σήμερα αξίζει 691,5 δισ. δολάρια, περίπου όσο οι επόμενοι δέκα μεγαλύτεροι κατασκευαστές αυτοκινήτων στον κόσμο μαζί).

– Το 42% της SpaceX, της διαστημικής εταιρείας που εκτοξεύει πυραύλους και διαστημόπλοια και διαχειρίζεται τους περίπου 6.400 δορυφόρους για σύνδεση στο Διαδίκτυο του Starlink (η SpaceX έχει εκτιμώμενη αξία 210 δισ. δολαρίων).

– Τον πλήρη έλεγχο της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης X (πρώην Twitter), την οποία απέκτησε για 44 δισ. δολάρια, αν και τώρα πιθανόν θα πουλιόταν για λιγότερο από δέκα.

– Το 60% της xAI, μιας νεοφυούς τεχνητής νοημοσύνης που αποτιμήθηκε στα μέσα του έτους στα 24 δισ. δολάρια.

Άρα, ο Μασκ είναι ο πιο πλούσιος άνθρωπος στον κόσμο, αλλά όχι αυτός με τη μεγαλύτερη ρευστότητα. Για να διαθέσει με συγκεκριμένο τρόπο τον πλούτο του και να τον μετατρέψει σε τρόπο ζωής ή επιρροής -για παράδειγμα, μέσω δωρεών στους πολιτικούς υποψηφίους που προτιμά- πρέπει με κάποιο τρόπο να κινητοποιήσει την περιουσία του που είναι σε μετοχές.

Ωστόσο, ακόμα και εδώ, ο Μασκ αντιμετωπίζει περιορισμούς. Πρώτον, εταιρείες όπως το Twitter, η xAI και κυρίως η εκπληκτική SpaceX δεν είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο, και έτσι ο ιδρυτής τους δυσκολεύεται να δημιουργήσει ρευστότητα πουλώντας γρήγορα τα μερίδιά του. Επιπλέον, ούτε αυτές οι εταιρείες -από όσο γνωρίζουμε- ούτε η εισηγμένη Tesla έχουν ποτέ καταβάλει μερίσματα στις κοινές μετοχές: ο Μασκ δεν μπορεί να βασιστεί ιδιαίτερα στις ταμειακές ροές από τα κέρδη αυτών των επιχειρήσεων. Τέλος, ο Μασκ δεν έχει πρόθεση να πουλήσει τα μερίδιά του, κυρίως στην Tesla, καθώς θέλει να διατηρήσει τον στρατηγικό και λειτουργικό έλεγχο των εταιρειών του. Στο παρελθόν, για παράδειγμα, έχει δηλώσει ότι δεν θέλει να εισάγει τη SpaceX στο χρηματιστήριο, για να μην υποστεί πιέσεις από την αγορά πριν εξασφαλίσει την αποστολή της εταιρείας: να στείλει τον άνθρωπο στον Άρη, στόχος που στοχεύει γύρω στο 2030.

Το μέγιστο ενέχυρο

Παρ’ όλα αυτά, ο Μασκ δεν μπορεί να συμβιβαστεί με μια «παγωμένη» περιουσία, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι καυχιέται πως τώρα ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα αξίας 50.000 ευρώ. Η ζωή του δείχνει ότι έχει μεγάλες δυνατότητες διαθέσιμων χρημάτων. Για παράδειγμα, καταθέτοντας πρόσφατα με μια κίνηση 75 εκατομμύρια δολάρια για να συστήσει την πολιτική επιτροπή “America Pac” (Political action committee) υπέρ του Τραμπ και υποσχόμενος 47 δολάρια στον καθένα, από ένα εκατομμύριο ανθρώπων, που θα ωθήσει έναν γνωστό του να υπογράψει μια αίτηση υποστήριξης του Τραμπ. Η Wall Street Journal ενημερώνει πως προσφέρει, μέσω κλήρωσης, ένα βραβείο ενός εκατομμυρίου δολαρίων την ημέρα για 17 ημέρες, στο οποίο μπορεί κανείς να συμμετάσχει υπογράφοντας την ίδια εκείνη αίτηση. Άρα, ο Μασκ έχει εξαιρετική ρευστότητα. Αλλά, από πού προέρχονται τα δολάρια της πιστωτικής του κάρτας; Παραδόξως, από δάνεια. Η ProPublica -που δεν έχει διαψευστεί- ενημερώνει πως στις 29 Μαΐου 2021, ο Μασκ είχε λάβει τραπεζικά δάνεια στο όνομά του με εγγύηση ενέχυρο τις μετοχές του στην Tesla, αξίας 57,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Και το Forbes γράφει ότι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, το 2024 είχε παρουσιάσει στις τράπεζες ως ενέχυρο μετοχές της Tesla αξίας 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για ένα «προσωπικό δάνειο».

Ουσιαστικά, ο Μασκ κάνει ό,τι κάνουν πολλοί δισεκατομμυριούχοι: μειώνει στο ελάχιστο τα προσωπικά φορολογήσιμα εισοδήματα και αντλεί ρευστότητα με δάνεια από τράπεζες, χρησιμοποιώντας ως εγγύηση την αξία των μετοχών του. Έτσι, πληρώνει πολύ λιγότερους φόρους στα εισοδήματά του και, από τα λίγα που του αναλογούν, μπορεί να αφαιρεί το κόστος των τραπεζικών τόκων. Ο ιδρυτής της Tesla είναι λοιπόν ένας εξαιρετικά πλούσιος αλλά και υπερχρεωμένος άνθρωπος, του οποίου η προσωπική οικονομική βιωσιμότητα εξαρτάται από την αγοραία αξία των μετοχών της Tesla κάθε δεδομένη στιγμή. Αν η μετοχή καταρρεύσει, θα αναγκαστεί να προσφέρει επιπλέον εγγυήσεις ή να αποπληρώσει βιαστικά τα χρέη του, ίσως πουλώντας μετοχές.

Σε λεπτό οικονομικό πάγο

Η αχίλλειος πτέρνα του Μασκ βρίσκεται ακριβώς εδώ. Όχι στην εξαιρετική ποιότητα των καινοτομιών και των εταιρειών του. Θα έχετε παρατηρήσει ότι το ενέχυρο του Μαΐου 2021 είναι ύψους 57 δισεκατομμυρίων, ενώ το πιο πρόσφατο φαίνεται να είναι πάνω από δέκα φορές μικρότερο. Επομένως, ο Μασκ έχει μειώσει την έκθεσή του και πιθανώς και τη διαθέσιμη ρευστότητά του, ίσως εν μέρει επειδή τώρα τα τραπεζικά δάνεια κοστίζουν περισσότερο σε τόκους. Αλλά, μια άλλη αιτία της προσοχής του μπορεί να είναι ότι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο ανησυχεί περισσότερο. Η Tesla αξίζει σήμερα περίπου όσο το 2021, αλλά από τότε η αγορά άρχισε να αμφιβάλλει για τη βιωσιμότητα των τωρινών τιμών της μετοχής.

Πριν από λίγα χρόνια, η αμερικανική εταιρεία ηλεκτρικών αυτοκινήτων ήταν ένας απόλυτος καινοτόμος, που είχε ανατρέψει έναν ολόκληρο βιομηχανικό τομέα και είχε γίνει εξαιρετικά δημοφιλής στους επενδυτές. Τώρα όμως, κινεζικές εταιρείες ηλεκτρικών αυτοκινήτων όπως οι Byd ή Xiaomi έχουν καλύψει την τεχνολογική υστέρηση, ίσως με χαμηλότερη ποιότητα, αλλά σε πολύ πιο ανταγωνιστικές τιμές. Και ξαφνικά η αγορά αντιλαμβάνεται ότι η μετοχή της Tesla εξακολουθεί να αποτιμάται ακόμη, 60 φορές πάνω από τα αναμενόμενα κέρδη ενός έτους, τιμή εντελώς εξωπραγματική ακόμη και για τις φουσκωμένες αποτιμήσεις των αμερικανικών Big Tech εταιρειών (ακόμη και η υπερτιμημένη Nvidia διαπραγματεύεται με πολλαπλάσια που είναι μόλις λίγο παραπάνω από τα μισά σε σχέση με αυτά της Tesla).

Με λίγα λόγια, όσο ιδιοφυής κι αν είναι, ο Μασκ βαδίζει οικονομικά πάνω σε λεπτό πάγο. Όταν πριν από περίπου δέκα ημέρες παρουσίασε το απογοητευτικό “Robotaxi” της Tesla, η αγορά αντέδρασε με μια πτώση της μετοχής σχεδόν κατά 9%, εξαλείφοντας έτσι 68 δισεκατομμύρια δολάρια χρηματιστηριακής αξίας σε λίγες ώρες. Φανταστείτε πώς θα νιώθατε αν η αξία του σπιτιού σας, που είχατε βάλει ως εγγύηση στην τράπεζα, μειωνόταν δραματικά. Αυτή είναι η κατάσταση που βιώνει ο Μασκ αυτή τη στιγμή, με την επιπρόσθετη ανησυχία ότι μπορεί να φοβάται περισσότερες πτώσεις, καθώς η αγορά σταδιακά “ομαλοποιεί” την άποψή της για την Tesla. Η δημιουργία του δεν είναι πλέον ένα απόλυτα μαγικό αντικείμενο για την αγορά. Εάν σε μερικούς μήνες η μετοχή της Tesla διαπραγματεύεται σε επίπεδα αντίστοιχα με αυτά της Amazon, της Apple ή της Microsoft -επίπεδα που παραμένουν υψηλά αλλά πολύ πιο ορθολογικά- ο Μασκ μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με σοβαρές προσωπικές οικονομικές δυσκολίες.

Η πολιτική μεταστροφή

Έτσι ερμηνεύω τον ξαφνικό έρωτα του Μασκ για τον Τραμπ, σε αυτό το καθυστερημένο στάδιο της προεκλογικής εκστρατείας. Στο πρόσφατο παρελθόν, ο ιδρυτής της Tesla είχε εκφράσει αντιπάθεια για τον μεγιστάνα του Mar-a-Lago, είχε δηλώσει ότι ο Τραμπ θα έπρεπε να «κατευθυνθεί προς το ηλιοβασίλεμα», τον είχε χαρακτηρίσει «χαμένο κρύο σαν πέτρα» και είχε στηρίξει τον Ρεπουμπλικάνο αντίπαλό του, Ρον Ντε Σάντις. Τώρα όμως ποντάρει εκατοντάδες εκατομμύρια στον Τραμπ, θέτει στη διάθεση της εκστρατείας του μερικούς από τους καλύτερους μηχανικούς της SpaceX, λέγεται ότι είναι έτοιμος να κάνει ο ίδιος εκστρατεία πόρτα-πόρτα υπέρ του Τραμπ στην Πενσυλβάνια και να υπηρετήσει στην κυβέρνησή του. Χρησιμοποιεί ακόμη και παραπληροφόρηση για να υποστηρίξει τον Τραμπ: έγραψε, για παράδειγμα, στους 202 εκατομμύρια ακολούθους του στην πλατφόρμα Χ (πρώην Twitter) ότι οι Δημοκρατικοί «εθνικοποιούν» μετανάστες σκόπιμα, για να τους κάνουν να ψηφίσουν υπέρ της Καμάλα Χάρις.

Γιατί; Αποκλείω το ενδεχόμενο ο Μασκ να μην αντιλαμβάνεται τα μειονεκτήματα του Τραμπ. Αποκλείω επίσης ότι όλα εξαρτώνται από τα συμβόλαια της NASA και του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ με τη SpaceX, γιατί η εταιρεία είναι τόσο αποτελεσματική που είναι απαραίτητη για την αμερικανική κυβέρνηση. Το κομβικό σημείο εντοπίζεται μάλλον στο Starlink, το δίκτυο που διαθέτει σήμερα 6.400 δορυφόρους στην ατμόσφαιρα για παροχή σύνδεσης στο Διαδίκτυο (και θα μπορούσε να διπλασιαστεί ή να τετραπλασιαστεί σύντομα). Το Starlink μπορεί να εξυπηρετεί ναυτιλιακές εταιρείες ή αεροπορικές -οι οποίες συχνά είναι δημόσιες- αλλά οι βασικοί συνομιλητές για τα συμβόλαιά του είναι και θα συνεχίσουν να είναι εκατοντάδες κυβερνήσεις και μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο. Η υποστήριξη μιας αμερικανικής κυβέρνησης πίσω από τις κλειστές πόρτες θα άνοιγε αμέτρητες πόρτες. Οι διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία του Starlink με την ιταλική κυβέρνηση, μετά τις συναντήσεις της Τζόρτζια Μελόνι με τον Μασκ, πρώτα στη γιορτή του κόμματος των Αδελφών της Ιταλίας και μετά στη Νέα Υόρκη, δείχνουν πώς για τον ιδρυτή της SpaceX οι πολιτικές συμπάθειες και το επιχειρηματικό όφελος δεν είναι ποτέ πολύ μακριά μεταξύ τους. Η Morgan Stanley εκτιμά ότι μέσα σε δεκαπέντε χρόνια το Starlink μπορεί να έχει έσοδα έως και 250 ή 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, και ήδη συζητείται έντονα η πιθανότητα να αποσπαστεί από τη SpaceX και να εισαχθεί στο χρηματιστήριο μόνο του σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Μια εισηγμένη στο χρηματιστήριο Starlink στη Wall Street θα παρείχε στον Μασκ την οικονομική σταθερότητα που η Tesla δεν του εξασφαλίζει πλέον. Και η υποστήριξη ενός προέδρου όπως ο Τραμπ, προς κυβερνήσεις εταίρους, φίλους και συμμάχους, θα έδινε στο Starlink μια ασταμάτητη κριτική μάζα. Ο Μασκ προσπαθεί, λοιπόν, να κατακτήσει σήμερα τον Τραμπ -δημιουργώντας μια πίστωση απέναντί του- για να κατακτήσει αύριο τους αμερικανικούς θεσμούς, ώστε να τους κάνει να δουλέψουν για αυτόν.

Όχι, ο Μασκ δεν είναι η ζωντανή αναίρεση των θεωριών του Ατσέμογλου και των συναδέλφων του. Είναι η επιβεβαίωσή τους, προσαρμοσμένη στον κόσμο του αύριο.