Η εγκεφαλική σήψη

Το λεξικό της Οξφόρδης επέλεξε ως έκφραση του χρόνου την «εγκεφαλική σήψη». Είναι ένα ετήσιο έθιμο, στο οποίο ψηφίζουν όσοι ενδιαφέρονται για την αγγλική γλώσσα. Σημειώνω ότι τα περασμένα χρόνια είχαν επιλεγεί εκφράσεις όπως «αποτύπωμα άνθρακος», λέξεις όπως «σέλφι», «μετα-αλήθεια», «εμβόλιο» ως vax επί κορωνοϊού, και η έκφραση «ο συναγερμός για το κλίμα». Φέτος εξελέγη η «εγκεφαλική σήψη». Δεν ξέρω τι σας έρχεται στον νου όταν τη διαβάζετε. Εμένα, πάντως, δεν μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Η «εγκεφαλική σήψη» ή ο «βλαμμένος εγκέφαλος» μου ακούγονται εξίσου κοινότοπα με την τάση των συμπατριωτών μου να μη σέβονται τους κανόνες της Τροχαίας. Ηλίθιος είναι όποιος κάνει κακό στους άλλους χωρίς να έχει καμιά ωφέλεια για τον εαυτό του. Ομως, το λεξικό της Οξφόρδης δίνει, ως λεξικό που είναι, συγκεκριμένο ορισμό στην έκφραση. Μεταφράζω προχείρως: «Εγκεφαλική σήψη είναι ο ενδεχόμενος εκφυλισμός της πνευματικής ή διανοητικής κατάστασης ενός προσώπου εξαιτίας της υπερκατανάλωσης προϊόντων (σήμερα κυρίως αναφέρεται στο Διαδίκτυο) τα οποία είναι κοινότοπα ή αδιάφορα». Πρόκειται για προϊόντα χαμηλού επιπέδου ή μικρής αξίας, που συνήθως βρίσκονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στο Διαδίκτυο και επηρεάζουν άτομα ή κοινότητες. Το λεξικό αναφέρει τον Θορώ, ο οποίος είπε στις αρχές του εικοστού αιώνα ότι υπάρχει μια τάση απόρριψης της σύνθετης σκέψης προς χάριν της απλοϊκής, που οδηγεί στην πνευματική και διανοητική εξασθένηση. Θα έλεγα πως το πρόβλημα είναι παλιότερο. Είναι συνυφασμένο με την πορεία του πολιτισμού, από γενέσεώς του, από τότε που κάποιοι άρχισαν να αναρωτιούνται για τη φύση του. Από το «Γνώθι σαυτόν».

Το ζήτημα είναι ποια μέσα διαθέτει η ανθρώπινη διάνοια για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την «εγκεφαλική σήψη». Κάθε εποχή έχει τα δικά της. Η δική μας ποια έχει; Πώς μπορεί να αντιμετωπίσει τον λειτουργικό αναλφαβητισμό, την αδυναμία όχι κατανόησης του «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι, αλλά κατανόησης ενός κειμένου με αρχή, μέση και τέλος; Το υπουργείο Παιδείας προσπαθεί να αποτοξινώσει τα παιδιά από τα κινητά. Οι απαγορεύσεις, ωστόσο, δεν λύνουν το πρόβλημα της εγκεφαλικής σήψης. Το δύσκολο είναι να πείσεις τα παιδιά της Gen Z και A ότι η απόλαυση που μπορεί να τους προσφέρει η ανάγνωση ενός σύνθετου κειμένου είναι πολύ εντονότερη από το σκανάρισμα και την ευκολία της μετα-αλήθειας. Είναι η διαφορά ανάμεσα στον έρωτα και στην πορνογραφία. Η ανάγνωση υπήρξε η πρώτη ύλη παραγωγής σκέψης. Παραμένει ώσπου να επινοηθεί κάποια άλλη νοητική δραστηριότητα. Εχει απαξιωθεί στον βωμό ενός «εκσυγχρονισμού», που οδηγεί στην εγκεφαλική σήψη. Δεν είμαι εκπαιδευτικός. Δικαιούμαι όμως να αμφιβάλλω, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, πως είναι λίγοι οι εκπαιδευτικοί που αντιλαμβάνονται το πρόβλημα.