Μίκης: «Είμεθα χώμα και πάμε στο χώμα»

Μουσική Mίκης Θεοδωράκης «Οι χαρταετοί»

Όχι δεν ήταν ήλιος ο Μίκης. Βροχή ήταν. Νερό από τον ουρανό. Πότε βροχούλα φθινοπωρινή και πότε καταιγίδα. Να σκάει ξαφνικά από ανάλαφρα σύννεφα και να ποτίζει όλα τα διψασμένα. «Βουνά και γιαπιά, πελάγη απλωμένα». Κορμιά και στόματα. Και άλλες φορές να τα σαρώνει όλα με την δαιμονισμένη του ορμή.

«Μα γιατί το είπε αυτό τώρα;». Το έχω ακούσει πολλές φορές αυτό το παράπονο. Μα ο Μίκης ήταν. Και όπως όλοι οι μεγάλοι και ξεχωριστοί δεν έχουν λάθος και σωστό. Πώς το είχε πει κάποιος; «Ένας ποταμός είναι ο Μίκης που κατεβάζει όλα τα καλά και όλα τα κακά μαζί». Ας μην γίνονται λοιπόν συγκρίσεις με τα ρυάκια και τους νερόλακκους.

Μουσική Mίκης Θεοδωράκης «Οι χαρταετοί»

Ήμουν 24 χρονών το ‘87 όταν μπήκα για πρώτη φορά στο σπίτι του. Ρεπόρτερ ήμουνα, του δρόμου δηλαδή, όταν με φώναξε ο διευθυντής της εφημερίδας και μου είπε «θα πας να πάρεις μια μεγάλη συνέντευξη του Μίκη». Τα πόδια μου κόπηκαν, αλλά πήγα. Ήταν πιο ψηλός από τις φωτογραφίες και είχε μια παλάμη ζεστή αλλά όχι υγρή. Παραξενεύτηκε που του στείλανε έναν πιτσιρικά και με ρώτησε για το επώνυμο μου. Και εγώ για να τον εντυπωσιάσω, πρόταξα τον προ – προπάππο μου. Τον Θεοδωρομανώλη, τον λυράρη που σκότωσε τον γενίτσαρο Βέργερη το 1818. Ο Μίκης ήθελε να τα μάθει όλα για τον Χανιώτη ήρωα. Του πήγα το ριζίτικο που έχει γραφτεί για το κατόρθωμα αλλά και τον βίαιο θάνατο του Θεοδωρομανώλη. Μέχρι και το κάδρο – οικογενειακό κειμήλιο – με την δαγκεροτυπία του ήρωα του πήγα. Τα άφησα στα χέρια της Ρένας στην οδό Επιφανούς, κι έφυγα. Πολλά χρόνια μετά, το 2000, σε μια τηλεοπτική μας συνέντευξη (στο Μέγκα) μου είπε:

Απόσπασμα από την συνέντευξη με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακούγονται οι φωνές του Μίκη Θεοδωράκη και του Σταύρου Θεοδωράκη.

Μίκης Θεοδωράκης: «Η αφορμή αυτής της συνάντησης είναι ότι έχουμε κοινή ρίζα. Τον Θεοδωρομανώλη. Δεν κάνουμε τώρα αρχαιοπληξία, προγονοπληξία… Αλλά έχει μεγάλη σημασία για εμένα που είμαι μουσικός ότι τελικά την μουσική μου ρίζα την πήρα από τον Θεοδωρομανώλη που ήταν ένας πολύ μεγάλος λυράρης».

Σταύρος Θεοδωράκης : «Αντάρτης, σαν και εσάς».

Μ.Θ.: «Αντάρτης»!

Σ.Θ.: «Ένας αυθάδης Θοδωρής που αποφάσισε να σκοτώσει τον Αγά».

Μ.Θ.: «Ο Θοδωρoμανώλης που ήταν μεγάλος λυράρης προσεβλήθη διότι είχε μια απρεπή στάση απέναντι στις Χριστιανές ο Αγάς και τον σκότωσε…».

Συχνά από τότε ο Μίκης έλεγε ότι για αυτά που τράβηξε στη ζωή του θεωρεί υπαίτιο τον Θεοδωρομανώλη.

«Η φωνή του πατριωτισμού και η φωνή της μουσικής, ήταν οι φωνές μέσα μου που καθόρισαν όλη μου την ζωή», έλεγε.

Κοινή ρίζα λοιπόν με τον Μίκη;

Ο Μίμης Ανδρουλάκης στο βιβλίο του «Σαλός Θεού. Ο Μυστικός Μίκης», λέει όχι και συμπληρώνει:

«Έχω ανοίξει υποθηκοφυλάκεια, έχω πάει σε νεκροταφεία, έχω μείνει στο ανατολικό Σέλινο να ψάχνω επί ματαίω. Όχι ο Μίκης δεν έχει συγγένεια με τον Θεοδωρομανώλη».

Αλλά και τι σημασία έχει; Ανήκει σε έναν τόπο ο Μίκης; Σε ένα χωριό ή σε μια πόλη; Σε ένα κόμμα; Μια παράταξη; Ιεροσυλία ακόμη και να το σκεφθείς. Γιατί ο Θεοδωράκης ανήκει σε όλους και σε κανένα. Νερό που νομίζεις ότι το έχεις στην χούφτα σου και αυτό έχει κιόλας κυλήσει.

Απόσπασμα από την συνέντευξη με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακούγονται οι φωνές του Μίκη Θεοδωράκη και του Σταύρου Θεοδωράκη.

Σ.Θ.: «Τώρα που σας τιμούν όλοι, που το έργο σας αναγνωρίζεται από όλους, αριστερούς, δεξιούς, κεντρώους, εσείς με ποιους είστε;

Μ.Θ.: «Με όλους πάντα».

Σ.Θ.: «Με όλους;».

Μ.Θ.: «Εγώ είμαι αυτός που ήμουν πάντοτε. Είμαι πολύ χαρούμενος ότι με αγαπούν και με τιμούν για αυτό που είμαι, γιατί δεν άλλαξα. Το πήραν απόφαση όλοι, ότι εγώ δεν αλλάζω».

Σ.Θ.: «Δηλαδή εσείς ποιά λέξη θα βάζατε δίπλα από το όνομά σας;».

Μ.Θ.:«Έλλην».

Σ.Θ.: «Προφήτης».

Μ.Θ.: «Το Έλλην μου αρέσει. Κι αν μου λέγανε να βάλω θρησκεία; Θρήσκευμα Έλλην!».

Μουσική Μίκης Θεοδωράκης «Ο λεβέντης» (Ποιός κατεβαίνει σήμερα στον Άδη)

Του άρεσαν οι ιστορίες του Θεοδωράκη. Αλλά φορές φορές βαριόταν τους δημοσιογράφους. «Ρωτάνε συνεχώς τα ίδια». «Μπορείς να βρεις δέκα ερωτήματα που να μη μου έχουν ξανακάνει;» μου είπε το 2010 που συναντηθήκαμε για μια συνέντευξη στα «Νέα».

Και διαβάστε την στιχομυθία.

– Ποιο ήταν το αγαπημένο σας παιγνίδι;

«Κλέφτες και αστυνόμοι, βόλοι, ο χαρταετός που κάναμε πάντα μόνοι μας και αργότερα το ποδόσφαιρο».

– Το ταλέντο γεννιέται μαζί με τον άνθρωπο ή χτίζεται σιγά σιγά;

«Γεννιέται».

– Και αν δεν εκφραστεί;

«Το ταλέντο πάντα βρίσκει τρόπο να εκφραστεί. Ο Μότσαρτ αν ήταν στην Κρήτη θα έγραφε ριζίτικα και αν ήταν βοσκός στην ηπειρωτική Ελλάδα θα έπαιζε φλογέρα. Στην Αυστρία έγινε συμφωνικός συνθέτης».

-Σε ποια ηλικία ξεχειλίζατε από ταλέντο;

«Από 12 ετών».

– Υπήρξαν εποχές που στερέψατε;

«Φυσικά υπήρχαν. Εποχές με μεγάλες απογοητεύσεις, προσωπικές ή πολιτικές. Πάντα μια απογοήτευση ήταν που με εμπόδιζε να προχωρήσω. Για λίγο όμως».

– Κάποτε μου είχατε πει πως, μικρός, επιχειρήσατε να πετάξετε.

«Είναι αλήθεια και αυτό στοίχισε ούτε λίγο ούτε πολύ τη ζωή του παππού μου. Με ακολούθησε και χτύπησε πολύ».

-Τι θέλατε να πετύχετε δηλαδή;

«Να δω τον κόσμο από ψηλά. Νόμιζα ότι μπορούσα αλλά έκανα λάθος και αυτό με απογοήτευσε πολύ».

– Ποια μυρωδιά σας επιστρέφει στην παιδική σας ηλικία;

«Του βασιλικού».

– Ποια είναι η πρώτη παιδική όμορφη εικόνα;

«Ο παγωτατζής με τα χωνάκια στη Μυτιλήνη. Ήμουν 3 ετών».

– Ποιες μουσικές ακούγατε παιδί;

«Τις μουσικές της μαμάς, της γιαγιάς και του πατέρα μου. Η μαμά με τα τραγούδια της Μικράς Ασίας. Η γιαγιά με τους εκκλησιαστικούς της ύμνους. Και ο πατέρας που τραγουδούσε μόνο ριζίτικα».

– Υπήρξε κάποιος αντίπαλος σας στον οποίο είπατε «σου βγάζω το καπέλο»;

«Ο Χατζιδάκις».

– Ποιον Κρητικό ξεχωρίζετε;

«Τον Καζαντζάκη βέβαια».

– Αν είχατε γεννηθεί στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου ή πάνω από τα βόρεια σύνορα, τι θα λέγατε σήμερα για τους Έλληνες;

«Ότι είναι εύπιστοι, αφελείς και επιπόλαιοι».

– Ποιος στίχος εκφράζει την πορεία σας;

«Ο προφητικός στίχος του αδελφού μου του Γιάννη: «Γιατί ήμουν πάντα μόνος και θα ΄μαι πάντα μόνος».

Μουσική Μίκης Θεοδωράκης «Χάθηκα»

Τρόμαζε με την μοναξιά και με τον θάνατο ο Μίκης και μην ακούτε τα άλλα που λένε. Είχε βρει όμως μια δική του θεωρία – όπως σε όλα – που απάλυνε κάπως τους φόβους του.

Απόσπασμα από συνέντευξη με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ακούγονται οι φωνές του Μίκη Θεοδωράκη και του Σταύρου Θεοδωράκη.

Σ.Θ.: «Υπάρχει τίποτα εκεί πάνω;»

Μ.Θ.:«Όχι βεβαίως τίποτα. Υπάρχει καθαρός ουρανός. Παρότι υπάρχει και η θεωρία ότι είμεθα δισεκατομμύρια μόρια, τα οποία με την αποσύνθεση του σώματος βγαίνουν από τον τάφο και φεύγουν και αυτά όλα πάνε ψηλά».

Σ.Θ.: «Δεν χάνεται ο άνθρωπος δηλαδή».

Μ.Θ.: «Ναι! Εγώ βλέπω τη γεύση των προγόνων μου στο κρητικό λάδι ή στα πορτοκάλια της Κρήτης.

Υπάρχει μία σύναξη λοιπόν μορίων. Πιστεύω, λοιπόν, εις τη μοριακή ας την πούμε αθανασία. Ο παράδεισος των ανθρώπων και η κόλαση των ανθρώπων είναι όσο ζούνε. Μετά δεν υπάρχει απολύτως τίποτα, είμεθα χώμα και πάμε στο χώμα. Ερχόμεθα από το τίποτα, πηγαίνουμε στο τίποτα. Κάνουμε μια καμπύλη. Αυτή η καμπύλη, όμως, μπροστά στον ήλιο, στα χρώματα – τα χρώματα! – τα αρώματα, τον έρωτα, όλα αυτά, είναι πανέμορφα, είναι μια δωρεά αυτό. Να τη χαρείς, αλλά να ξέρεις ότι έφυγες από εκεί, θα πας εκεί. Δεν σου χρωστάει κανείς τίποτα. Από το τίποτα ήρθες, στο τίποτα θα πας. Αλλά αυτό έχει μεγάλη σημασία: Εδώ μπορεί να γίνεις αθάνατος!».

Σ.Θ.: «Το βέλος που εκτοξεύεται».

Μ.Θ.:«Ακριβώς».

Mουσική Μίκη Θεοδωράκη απόσπασμα από το «Canto General»

Η Έλενα Δημητράκη στα 15 λεπτά που ακολουθούν επιλέγει μυρωδιές από το μουσικό σύμπαν του Μίκη. Mόνο μυρωδιές.

Mουσική Μίκη Θεοδωράκη απόσπασμα από το «Canto General»

Το 1958 ο Ρίτσος του στέλνει στο Παρίσι όλα του τα βιβλία, μαζί και τον «Επιτάφιο». Η απόφαση του Μίκη να τον μελοποιήσει είναι άμεση. Η πρώτη εκδοχή με ενορχηστρωτή τον Χατζιδάκι και ερμηνεύτρια τη Μούσχουρη δεν τον ικανοποιούσε. Ο Τάκης Λαμπρόπουλος ιδιοφυΐα ως μουσικός, διευθυντής της Columbia κατάφερε να πείσει τον Μίκη Θεοδωράκη να βγάλει στη δική του εταιρία μια άλλη εκδοχή του «Επιτάφιου» με τον νέο τότε, λαϊκό τραγουδιστή Γρηγόρη Μπιθικώτση και βέβαια με το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι. Το αποτέλεσμα συγκλόνισε την Ελλάδα. Όπως δήλωνε τότε ο Μίκης στη δική του εκδοχή δεν θα τραγουδούσε το κορίτσι του σαλονιού, αλλά ο καθένας μας που τραγουδάει με τη φωνή του Μπιθικώτση.

Mουσική Μίκη Θεοδωράκη απόσπασμα από τον «Επιτάφιο»

Κι ο πρώτος «Επιτάφιος» είναι λυρικός και επιθαλάμιος, ο δεύτερος είναι για τις αγορές και τα σοκάκια, εκεί που το παλικάρι λαχάνιασε και αγάπησε πριν φάει μια σφαίρα στην καρδιά.

Mουσική Μίκη Θεοδωράκη «Επιτάφιος. Που πέταξε τ᾽ αγόρι μου».

Στα τέλη του ᾽58 ο Μίκης έγραψε μουσική για την ταινία του Βρετανού σκηνοθέτη Μάικλ Πάουελ «Luna de miel». Από τη μουσική του Θεοδωράκη, προέκυψε το τραγούδι των τίτλων «Honeymoon song» σε στίχους του Γουίλιαμ, το οποίο ερμήνευσε ο Μαρίνο Μαρίνι με το κουαρτέτο του.

Mουσική « Honeymoon song»

Στην Ελλάδα έγινε μεγάλη επιτυχία με τον τίτλο «Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου» σε στίχους Βασίλη Καρδή, ψευδόνυμο του Νίκου Γκάτσου και ερμηνεύτρια τη Γιοβάννα.

Mουσική «Αν θυμηθείς τ’όνειρό μου»

Την ερμηνεία του Μαρίνι, άκουσε ο Πολ Μακ Κἀρτνευ, του άρεσε και πρότεινε στα τρία υπόλοιπα σκαθάρια να ηχογραφήσουν το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη για τη ραδιοφωνική εκπομπή του BBC «Pop go the Beatles».

Mουσική «Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου» από την ερμηνεία των Beatles.

1962. Στους μεγάλους ποιητές προστίθεται και ο Σεφέρης.

Mουσική «Στο περιγιάλι το κρυφό»

Ακολουθεί το ᾽65 το «Μαουτχάουζεν», ερμηνευμένο συγκλονιστικά από τη Μαρία Φαραντούρη και εμπνευσμένο από τον Ιάκωβο Καμπανέλλη που φυλακίστηκε στο ομόνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Mουσική «Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν. Άμα τελειώσει ο πόλεμος»

Και μετά η Ρωμιοσύνη. 1966 σε ποίηση Ρίτσου που έγραψε με αφορμή μια άγρια σύγκρουση με την αστυνομία τα Θεοφάνεια.

Mουσική «Ρωμιοσύνη. Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται»

Η μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο ήρθε με τη «Συνοικία το όνειρο» την πρώτη σκηνοθετική απόπειρα του Αλέκου Αλεξανδράκη το 1961, απ᾽ όπου και το πασίγνωστο «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» με τον Μπιθικώτση.

Mουσική «Συνοικία το όνειρο. Βρέχει στη φτωχογειτονιά»

Το ᾽64 ο Μίκης με το Μιχάλη Κακογιάννη κατακτούν την υφήλιο με τη μεταφορά του «Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη στη μεγάλη οθόνη. To χασάπικο στο φινάλε με τους χορευτικούς αυτοσχεδιασμούς του Άντονυ Κουίν με τον Άλαν Μπέιτς, έμελλε να γίνει η παγκόσμια ταυτότητα της Ελλάδας. Ο Θεοδωρἀκης για τη μουσική του κέρδισε το Bafta της Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Μέχρι σήμερα εξακολουθεί να είναι το πιο αναγνωρίσιμο ελληνικό μουσικό μοτίβο παγκοσμίως.

Mουσική «Ζορμπάς»

1962 Με τον Κακογιάννη συνυπέγραψαν και την «Όμορφη πόλη» σε κείμενα του Μποστ και στίχους του αδερφού του Γιάννη Θεοδωράκη, ανάμεσα στα οποία και οι «Λιποτάκτες» στο θέατρο «Παρκ» της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Τις ίδιες μέρες στο παρακείμενο θέατρο Μετροπόλιταν παιζόταν η «Οδός ονείρων» του ανταγωνιστή και φίλου του, Μάνου Χατζιδάκι.

Mουσική «Όμορφη πόλη»

Το 1963 ο συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη από το παρακράτος. Ο Μίκης ηγήθηκε του «Κινήματος τον Λαμπράκηδων» και κάνει το «Ζ».

Συμπράττει με τον Χατζηδάκι και τον Κακογιάννη και ανεβάζουν στο θέατρο την «Μαγική πόλη» εμπνευσμένη και αυτή από τη δολοφονία του Λαμπράκη. Ο Κώστας Γαβράς κάνει ταινία το « Ζ» του Βασίλη Βασιλικού και η μουσική εμβατήριο του Μίκη, την συνοδεύει στην τεράστια διεθνή επιτυχία της με επιστέγασμα το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.

Mουσική από την ταινία «Ζ»

1967 η μελωποίηση του «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη, είναι ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του Θεοδωράκη.

Mουσική «Άξιον Εστί. Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ»

Η πρώτη εκτέλεση του «Άξιον Εστί» τον Μάρτιο του 1964 στο «Ρεξ» βρίσκει τον Μίκη υποψήφιο βουλευτή με την ΕΔΑ στη Β’ Πειραιώς στην έδρα του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Mουσική «Ἀξιον εστί. Το δοξαστικόν»

1979. Στην μεγάλη παρέα του Μίκη προστίθεται και νεαρός Παύλος Σιδηρόπουλος.Το τραγούδι με στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου γίνεται σύνθημα για την υπεράσπιση των ευάλωτων, των περιθοριοποιημένων και των παιδιών. «Υπερασπίσου το παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα.»

Mουσική «Κάποτε θα ᾽ρθουν να σου πουν…»

Ήταν το podcast «Πρωταγωνιστές» με τον Σταύρο Θεοδωράκη.

Μουσική επιμέλεια: Έλενα Δημητράκη.

Στους ήχους ο Μάριος Πλασκασοβίτης και η Χρύσα Κούρεντα.

Δημοσιογραφική επιμέλεια: Αφροδίτη Χουλάκη.

Θα ξαναβρεθούμε.

Pod.gr Το καλό ν᾽ ακούγεται